HomeTabak12.3.7 Kwetsbare groepen jongeren

12.3.7 Kwetsbare groepen jongeren

In het kort: Vergeleken met hun leeftijdsgenoten in het reguliere onderwijs, ligt het percentage gebruikers van tabak hoger onder kwetsbare groepen van jongeren in het praktijkonderwijs, het cluster 4 onderwijs, het VMBO-b onderwijs, jongeren in de Justitiële Jeugdinrichtingen, en jongeren in de jeugdzorg. Wel is in het praktijkonderwijs en het cluster 4 onderwijs het percentage dagelijkse rokers gedaald. In de jeugdzorg daalde het percentage dat in de afgelopen maand had gerookt.

Snel naar:

Roken komt veel voor onder jongeren. Binnen de groep jongeren zijn bepaalde groepen extra kwetsbaar. Jongeren met leer- of opvoedingsproblemen en jongeren in de jeugdzorg hebben vaak te maken met een combinatie van risicofactoren voor middelengebruik, waaronder ernstige gedragsproblemen, emotionele stoornissen, leerproblemen en een kwetsbare familieachtergrond, zoals een gebroken gezin of (een geschiedenis van) huiselijk geweld en misbruik.

In 2019 is via het EXPLORE-onderzoek het roken gemeten in een landelijk onderzoek onder 12-16-jarige scholieren van het praktijkonderwijs, het cluster 4 onderwijs en het VMBO-b onderwijs (zie onderstaande tabel) ​[1]​. Het praktijkonderwijs richt zich op jongeren die beter kunnen leren door praktijkervaring en niet in staat worden geacht om een diploma op het VMBO te halen. Het voortgezet speciaal onderwijs is bedoeld voor leerlingen die specialistische of intensieve begeleiding nodig hebben. Cluster 4 biedt daarbij onderwijs aan leerlingen met psychische stoornissen en/of gedragsproblemen. In 2019 hebben 34 scholen van het praktijkonderwijs (1.118 leerlingen) en 34 cluster 4-scholen (1.032 leerlingen) deelgenomen aan het onderzoek. Aan het onderzoek in cluster-3 namen 21 scholen deel (266 leerlingen), maar daar werd het roken niet gemeten. De cijfers zijn vergeleken met een steekproef van jongeren uit de VMBO basis- en kaderberoepsgerichte leerweg (VMBO-b). De gegevens van het VMBO-b zijn afkomstig uit de Peilstationsonderzoeken uit 2007 en 2019 ​[2]​. Voor een trendanalyse zijn de cijfers vergeleken met die uit het eerdere EXPLORE-onderzoek uit 2008 ​[3]​. In 2020 heeft het EXPLORE-onderzoek het gebruik van tabak onderzocht in de residentiële jeugdzorg ​[4]​. Aan het onderzoek werd deelgenomen door 357 jongeren uit 17 jeugdzorginstellingen. Hun leeftijd varieerde van 12 tot en met 25 jaar.

Daarnaast is in 2022 als onderdeel van EXPLORE onderzoek gedaan naar het middelengebruik onder jongens die verblijven in een Justitiële Jeugdinrichting (JJI) ​[5]​. Van de zes JJI in Nederland hebben er vier deelgenomen. In totaal is door onderzoeksassistenten bij 110 jongens een vragenlijst afgenomen (gemiddelde leeftijd 18,2 jaar, range 14-24 jaar). Daarbij werd de anonimiteit benadrukt en werd toegelicht dat niemand te weten komt wat zij invullen, dat alleen de onderzoekers toegang krijgen tot de data en dat ook zij niet kunnen zien welke jongere wat heeft ingevuld.

Het onderzoek is alleen onder jongens uitgevoerd omdat de groep meisjes in de JJI klein is en de privacy daardoor onvoldoende kon worden gewaarborgd.

De tabel onderaan deze pagina geeft een samenvatting van de resultaten uit uiteenlopende studies naar het gebruik van tabak in verschillende groepen kwetsbare jongeren. In het landelijke EXPLORE onderzoek zijn jongeren uit het praktijkonderwijs en het speciaal onderwijs geïncludeerd, en jongeren in de residentiële jeugdzorg ​[1]​. Ook zijn er enkele lokale en regionale studies uitgevoerd ​[6,7]​. De cijfers zijn onderling niet altijd vergelijkbaar vanwege verschillen in leeftijdsgroepen en methoden van onderzoek.

Scholieren van het praktijkonderwijs, cluster 4 en cluster 3

In 2019 is via het EXPLORE-onderzoek het roken gemeten in een landelijk onderzoek onder 12-16 jarige scholieren van het praktijkonderwijs, het cluster 4 onderwijs en het VMBO-b onderwijs (zie onderstaande tabel) ​[1]​. Het praktijkonderwijs richt zich op jongeren die beter kunnen leren door praktijkervaring en niet in staat worden geacht om een diploma op het VMBO te halen. Het voortgezet speciaal onderwijs is bedoeld voor leerlingen die specialistische of intensieve begeleiding nodig hebben. Cluster 4 biedt daarbij onderwijs aan leerlingen met psychische stoornissen en/of gedragsproblemen.

  • Het percentage dat ooit had gerookt lag het hoogst onder de scholieren van het cluster 4 onderwijs (31%), gevolgd door de scholieren van het VMBO-b onderwijs (24%) en de scholieren van het praktijkonderwijs (21%).
  • Ook de maandprevalentie lag het hoogst in het cluster 4 onderwijs (19%), gevolgd door het praktijkonderwijs (13%) en het VMBO-b onderwijs (12%).
  • Eveneens lag in het cluster 4 onderwijs het percentage dagelijkse rokers het hoogst (10%), gevolgd door het praktijkonderwijs (6%) en het VMBO-b onderwijs (4%). Van de 16-jarigen in het cluster 4 onderwijs was 23% een dagelijkse roker.
  • Wel was in het cluster 4 onderwijs het percentage dagelijkse rokers gedaald van 32% in 2008 naar 10% in 2019. In het praktijkonderwijs was het percentage dagelijkse rokers gedaald van 14% naar 6%.
  • Bovenstaande percentages zijn hoger dan de percentages op het reguliere onderwijs. In 2019 had 17% van de scholieren van 12-16 jaar op het reguliere onderwijs ooit gerookt, had 7,7% in de afgelopen maand gerookt en rookte 1,8% dagelijks ​[2]​.

Jongeren in de Justitiële Jeugdinrichtingen

In 2022 is als onderdeel van EXPLORE onderzoek gedaan naar het middelengebruik onder jongens die verblijven in een Justitiële Jeugdinrichting (JJI) ​[5]​.

  • Negen op de tien jongeren in de JJI (89%) heeft ooit gerookt, ruim zeven op de tien (72%) heeft dit in de afgelopen maand gedaan en meer dan de helft (55%) rookt dagelijks.
  • De jongeren die in de afgelopen maand hebben gerookt (n = 79) roken gemiddeld 8,6 sigaretten per dag.
  • De dagelijkse rokers (n = 60) roken gemiddeld 9,9 sigaretten per dag.
  • Van de jongeren die in de afgelopen maand hebben gerookt, deed 91% dit al vóór plaatsing in de inrichting.
  • De meerderheid (56%, n = 40) geeft aan dat ze minder zijn gaan roken sinds ze in de inrichting zijn geplaatst. Een kwart (25%, n = 20) geeft aan dat ze meer zijn gaan roken en 15% (n = 12) geeft aan dat ze evenveel roken sinds de plaatsing.
  • Gevraagd naar motieven voor gebruik wordt vooral genoemd ‘tegen de verveling’ (75%), ‘om minder stress hebben’ (66%) en ‘omdat het gevoel lekker is’ (60%).
  • Van de jongeren die in de laatste maand hebben gerookt, vindt 58% dat zij (soms) te veel roken.
  • Onder jongeren uit de JJI wordt veel meer gerookt dan onder studenten van het MBO/HBO (ooit: 89% vs. 45% en afgelopen maand: 72% vs. 25%).

Jongeren in de (residentiële) jeugdzorg

In 2020 heeft het EXPLORE-onderzoek het gebruik van tabak onderzocht in de residentiële jeugdzorg ​[4]​. Aan het onderzoek werd deelgenomen door 357 jongeren uit 17 jeugdzorginstellingen. Hun leeftijd varieerde van 12 tot en met 25 jaar.

  • Van de jongeren in de residentiële jeugdzorg had 72% ooit gerookt en had 55% in de afgelopen maand nog gerookt (zie onderstaande tabel). Tussen 2008 en 2020 daalde onder de 12-15-jarigen het percentage dat in de afgelopen maand had gerookt van 62% naar 40%. Onder de 16-17-jarigen daalde dit percentage in deze periode van 77% naar 61%.
  • In 2019 onderzocht de Amsterdamse Antenne-monitor het middelengebruik in de jeugdzorg ​[7]​. Het ging daarbij om cliënten die ambulante hulp ontvingen, in residentiële groepen verbleven of in pleegzorg zaten. In 2019 had van deze jongeren in de Amsterdamse jeugdzorg 63,6% ooit gerookt, 54,2% in het afgelopen jaar en 50,0% in de afgelopen maand. De gemiddelde leeftijd van deze jongeren was 18 jaar ​[7]​.
  • In 2019 had van de jongeren in de jeugdzorg in de Gooi en Vechtstreek, 73,9% ooit gerookt, 60,9% in het afgelopen jaar en 56,5% in de afgelopen maand. Hun gemiddelde leeftijd was 17 jaar ​[6]​.

Tabel 12.3.7        Gebruik van tabak onder kwetsbare groepen jongeren

Aanvullende informatie

Bronnen

  1. 1.
    Rombouts M, Scheffers-van Schayck T, Van Dorsselaer S, Kleinjan M, Onrust S, Monshouwer K. Het gebruik van tabak, alcohol, cannabis en andere middelen in het praktijkonderwijs en cluster 4-onderwijs: Resultaten van het EXPLORE-onderzoek 2019. Utrecht: Trimbos-instituut; 2020.
  2. 2.
    Rombouts M, Van Dorsselaer S, Scheffers-van Schayck T, Tuithof M, Kleinjan M, Monshouwer K. Jeugd en riskant gedrag 2019: Kerngegevens uit het Peilstationsonderzoek Scholieren. Utrecht: Trimbos-instituut; 2020.
  3. 3.
    Kepper A, Van Dorsselaer S, Monshouwer K, Vollebergh W. Experimenteel en problematisch genotmiddelengebruik door jongeren in het Speciaal Onderwijs en de Residentiële Jeugdzorg: Resultaten meting oktober – december 2008. Utrecht: Trimbos-instituut; 2009.
  4. 4.
    Möhle M, Van Gelder N, Rombouts M, Scheffers-van Schayck T, Monshouwer K. Preventie en gebruik van alcohol, tabak, cannabis en andere middelen in de residentiële jeugdzorg: Kerngegevens uit het EXPLORE-onderzoek. Utrecht: Trimbos-instituut; 2021.
  5. 5.
    Möhle M, Rombouts M, Van Gelder N, Monshouwer K. Preventie en gebruik van alcohol, tabak, cannabis en andere middelen in de Justitiële Jeugdinrichtingen: Het EXPLORE-onderzoek 2022. Utrecht: Trimbos-insituut; 2022.
  6. 6.
    Benschop A, Nabben T. Antenne Gooi en Vechtstreek 2019: Zicht op middelengebruik onder jonge mensen in de regio. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam/Jellinek; 2020.
  7. 7.
    Nabben T, Benschop A. Antenne 2019: Trends in alcohol, tabak en drugs bij jonge Amsterdammers. Amsterdam: Rozenberg Publishers; 2020.

Hoe te verwijzen

    Nationale Drug Monitor, editie 2024. . . Geraadpleegd op: . Trimbos-instituut, Utrecht & WODC, Den Haag.