18.1 Over psychedelica

Wat zijn psychedelica?

Psychedelica zijn stoffen die het bewustzijn, de gevoelens en de waarneming sterk kunnen beïnvloeden. Ze kunnen hallucinaties veroorzaken of andere zintuiglijke reacties teweegbrengen. Deze middelen worden ook wel hallucinogenen, tripmiddelen of geestverruimende middelen genoemd. Sommige psychedelica komen van nature voor in planten, schimmels en dieren, maar er zijn ook synthetische psychedelica. Het woord ‘psychedelica’ komt van de Griekse woorden ‘psyche’ (geest) en ‘deloun’ (zichtbaar maken), wat betekent “de geest zichtbaar maken.”

Er is geen eenduidige wetenschappelijke definitie van psychedelica, maar er wordt vaak onderscheid gemaakt tussen klassieke en atypische psychedelica. Klassieke psychedelica, zoals LSD, mescaline (in Peyote- en San Pedro-cactussen), psilocine- en psilocybine (in paddo’s en truffels), en DMT (in ayahuasca), werken voornamelijk via serotonine-receptoren, wat typisch hallucinogene effecten veroorzaakt ​[1]​. Atypische psychedelica, zoals MDMA (ecstasy), 2C-B en ketamine hebben via andere werkingsmechanismen een sterk effect op het bewustzijn ​[2,3]​

De pagina’s over psychedelica in de NDM gaan vooral de klassieke psychedelica, met name LSD, paddo’s en truffels, en in mindere mate ayahuasca/DMT of andere klassieke psychedelica. Informatie over atypische psychedelica is te vinden op de pagina’s over ecstasy, NPS en ketamine.

Wie gebruiken psychedelica en waarom?

Het aantal onderzoeken naar het gebruik van klassieke psychedelica in Nederland is beperkt. Psychedelica worden echter al duizenden jaren in verschillende culturen gebruikt voor rituele en spirituele doeleinden ​[3]​. Het gebruik van deze middelen lijkt vooral af te spelen in specifieke groepen, zoals ‘psychonauten’ of binnen culturele, religieuze en spirituele gemeenschappen ​[2]​. Psychedelica worden vaak gebruikt voor geestverruimende ervaringen. Dit gebeurt vaak in een ceremoniële of spirituele setting, maar sommige mensen gebruiken ze voor persoonlijke inzichten, creativiteit of om antwoorden te vinden op existentiële vragen ​[4]​. Na de coronapandemie lijkt het gebruik van psychedelica voor deze doeleinden te zijn toegenomen – ook onder bredere gebruikersgroepen. Uit het Amsterdamse uitgaansleven zijn er daarnaast signalen dat psychedelica ook voor meer ‘recreatieve’ doeleinden worden gebruikt, bijvoorbeeld voor tripervaringen ​[5]​.

Psychedelica kunnen ook gebruikt worden in zeer lage doseringen, het zogenoemde ‘microdosing’. Bij microdoseren nemen mensen kleine hoeveelheden van een psychedelica (meestal 5-10% van een reguliere dosis), om subtiele, niet-hallucinogene effecten te ervaren, bijvoorbeeld voor verbetering van de mentale of fysieke gezondheid ​[6–8]​. In een beperkt aantal experimentele studies bij gezonde deelnemers worden positieve effecten gevonden ​[8–10]​. Er zijn voor zover bekend geen aanhoudende effecten gevonden van microdoseren op het welbevinden ​[11]​. Er lijkt bij microdoseren mogelijk sprake te zijn van een sterk placebo-effect ​[12]​. Het is niet bekend hoeveel mensen in Nederland aan microdoseren doen. Vermoedelijk gaat het om een kleine specifieke groep mensen.

Hoe worden psychedelica gebruikt?

Psychedelica kunnen op verschillende manieren worden gebruikt. De meeste worden oraal ingenomen, bijvoorbeeld via papertrips of blotters (LSD) of gedroogde paddenstoelen. Sommige psychedelische middelen kunnen ook als thee gedronken worden, zoals ayahuasca. Hoewel het minder vaak voorkomt, kunnen sommige psychedelica ook worden gerookt (bijvoorbeeld gedroogde paddo’s, DMT-poeder).

Welke effecten hebben psychedelica?

De effecten van psychedelica kunnen sterk variëren afhankelijk van de dosering en de omstandigheden, zoals de omgeving (setting) en de gemoedstoestand van de gebruiker (set). Deze factoren kunnen bijdragen aan zowel positieve als negatieve ervaringen, zoals euforie of angst ​[13–15]​. De effecten van psychedelica op de waarneming kunnen variëren van subtiel tot zeer intens. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat kleuren helderder lijken, texturen of geluiden anders worden ervaren, of dat er geometrische patronen of complexe visuele hallucinaties (zoals hele scènes) optreden. Wat betreft de emotionele effecten: psychedelica kunnen emoties sterk versterken. Dit kan leiden tot gevoelens van euforie, ontzag, vrede en liefde, maar ook tot negatieve emoties zoals angst, controleverlies of paranoia. Daarnaast kunnen psychedelica ook cognitieve effecten hebben. Ze kunnen bijvoorbeeld de creativiteit vergroten, de flexibiliteit in denken verbeteren en het probleemoplossend vermogen versterken. Deze effecten kunnen soms zelfs na eenmalig gebruik nog enige tijd aanhouden. Verder kunnen psychedelica het gevoel van ruimte, tijd en het besef van jezelf (dit wordt ‘egodissolutie’ genoemd) laten verdwijnen. Dit komt vaker voor bij hogere doseringen en is bijvoorbeeld vaker bij psilocybine (de werkzame stof in paddo’s) dan bij LSD ​[16]​.

Zijn psychedelica verboden?

In Nederland vallen de meeste klassieke psychedelica onder de Opiumwet, wat betekent dat ze illegaal zijn. LSD, DMT, 2C-B en psilocybine en psilocine staan op lijst I van de Opiumwet. Alle paddenstoelen met een hallucinogene werking (paddo’s) staan op lijst II van deze wet, maar truffels (die dezelfde werkzame stoffen bevatten) zijn legaal te koop. Sommige andere middelen, zoals 1p-LSD, vallen onder de Warenwet.

Psychedelica als medicijn?

In de jaren 40 en 50 werd er veel onderzoek gedaan naar de therapeutische toepassingen van psychedelica ​[1]​, maar na het verbod in de jaren 60 werd dit onderzoek belemmerd ​[3]​. Tegenwoordig is er weer groeiende belangstelling voor het therapeutisch gebruik van psychedelica ​[17]​, bijvoorbeeld bij de behandeling van depressie en andere psychiatrische aandoeningen ​[1,18,19]​. Onderzoeken hebben positieve resultaten opgeleverd, maar het bewijs is nog beperkt ​[17,20,21]​. Er zijn zorgen dat de populariteit van psychedelica als therapie zonder medische begeleiding risico’s met zich meebrengt, vooral voor mensen met psychische kwetsbaarheden ​[17,20,22]​.

Aanvullende informatie