5.1 Over opioïden

Welke soorten opioïden zijn er?

Er zijn veel verschillende soorten opioïden. In de NDM gebruiken we de term ‘opioïden’ als algemene term, waarbij de ‘opiaten’ onder de opioïden vallen. Opiaten zijn gemaakt van stoffen uit opium, het sap van de papaverplant. Voorbeelden hiervan zijn morfine en heroïne. Daarnaast bestaan er synthetische opioïden. Dit zijn stoffen die in een laboratorium worden ontwikkeld. Synthetische opioïden zoals methadon en buprenorfine worden gebruikt als vervangers van heroïne. Synthetische opioïden zoals oxycodon, tramadol en fentanyl, worden medicinaal gebruikt als sterke pijnstiller. Ook bestaan er ‘nieuwe synthetische opioïden’ die niet op de markt zijn als medicijn maar wel op de drugsmarkt worden aangetroffen. Het gaat om stoffen die zijn afgeleid van fentanyl (fentanyl-achtigen) en stoffen die tot de groep van nitazenen behoren ​[1]​.

Wat zijn de effecten van heroïne en hoe wordt het gebruikt?

Heroïne wordt gebruikt vanwege de verdovende en pijnstillende werking en de gelukzalige roes die het veroorzaakt. Heroïne is sterk verslavend. Veel gebruikers verlangen steeds opnieuw naar de ‘flash’: een kort maar heel intens geluksgevoel dat meteen na inname opkomt. Deze flash vermindert vaak na langdurig en intensief gebruik. Uiteindelijk verdwijnt dit effect zelfs helemaal ​[2]​.

Heroïne wordt gemaakt uit opium en komt voor in de vorm van fijn wit poeder en geelbruine brokjes. De meest gangbare gebruikswijze in Nederland is inhaleren (‘chinezen’). Daarbij wordt heroïnepoeder verhit op een stukje aluminiumfolie. De damp die hierdoor ontstaat wordt door een rietje of buisje ingeademd. Daarnaast kan heroïne worden opgelost in water en met een naald in een bloedvat worden geïnjecteerd. Dit laatste komt in Nederland nauwelijks meer voor.

Welke behandeling en zorg is er voor heroïnegebruikers in Nederland?

Al sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw wordt er veel geïnvesteerd in de behandeling van en de zorg voor problematische heroïnegebruikers. Voorbeelden hiervan zijn de reguliere behandeling met methadon, de medische heroïneverstrekking, harm reduction via gebruikersruimten en spuitomruil, dagopvang, nachtopvang, hostels, beschermd wonen, Flexible Assertive Community Treatment (F-ACT) en sociale wijkteams ​[3]​. Door behandeling met methadon of medische heroïne daalt het gebruik van illegale heroïne, daalt de criminaliteit en is er minder sterfte ​[4]​.

Wat zijn nieuwe synthetische opioïden en wat zijn de effecten?

Dit zijn nieuwe psychoactieve stoffen (NPS) die niet als medicijn op de markt zijn om pijn te bestrijden, maar wel op de drugsmarkt worden aangetroffen. Volgens het European Union Drug Agency (EUDA) verschijnen deze stoffen de afgelopen jaren steeds vaker op de Europese drugsmarkt. Het gaat daarbij vooral om fentanyl-achtigen en stoffen die tot de groep van nitazenen behoren ​[5]​. Nieuwe synthetische opioiden worden sinds enkele jaren als zodanig op de drugsmarkt aangeboden, maar duiken ook steeds vaker op als vervuiling in andere opioïden zoals heroïne en oxycodon.

Fentanyl-achtigen zijn op de drugsmarkt verschenen als vervangers voor fentanyl, een sterke pijnstiller ​[6]​. Fentanyl is 30 tot 50 maal zo sterk als heroïne, maar sommige fentanyl-achtigen zijn nog veel sterker ​[7]​. Er is maar weinig van nodig wat de kans op overdosering vergroot. Gebruik kan onder andere leiden tot een ademhalingsdepressie. Daarnaast reageren deze stoffen minder goed op naloxon, een middel dat gebruikt wordt om de gevolgen van een overdosering tegen te gaan ​[8,9]​. Ook hebben gebruikers die al een tolerantie hebben opgebouwd voor opiaten en/of opioïden daarmee nog geen tolerantie opgebouwd voor fentanyl-achtigen via een zogenaamde ‘kruistolerantie’.

Nitazenen zijn een groep stoffen, met een sterk pijnstillende werking ​[10]​. Ze zijn ontwikkeld in de jaren ’50 van de vorige eeuw maar zijn nooit als medicijn op de markt gekomen. Sinds 2019 verschijnen nitazenen op de drugsmarkt als nieuwe synthetische opioïde. Nitazenen werken verdovend en zorgen voor een sterke vermindering van pijn, geven meestal blije gevoelens (euforie) en minder angst. Meestal werken ze langer dan andere opioïden. Het gebruik van nitazenen kan snel leiden tot verslaving. Omdat nitazenen zo sterk zijn is de kans op een overdosis groot. Ook kunnen mensen onbedoeld nitazenen binnenkrijgen door vervuiling/versnijding van andere drugs, zoals in heroïne of in sterke pijnstillers zoals oxycodon (zie bijvoorbeeld: Waarschuwing: Namaak-oxycodonpillen met het levensgevaarlijke isotonitazepyne in omloop). In Europa wordt een toenemend aantal vergiftigingen en sterfgevallen gerapporteerd na het gebruik van nitazenen ​[11,12]​.

Aanvullende informatie