8.6.1 Verslavingszorg

In het kort: In 2023 werden 373 mensen behandeld in de verslavingszorg voor een primaire stoornis in het gebruik van een NPS, waarbij het bij het merendeel (330 cliënten) ging om een stoornis in het gebruik van 3-MMC. Ongeveer 1% van alle mensen in behandeling in de verslavingszorg voor drugsproblematiek heeft primaire NPS-problematiek. Het aantal cliënten in behandeling voor NPS-problematiek is in de afgelopen jaren sterk gestegen, vooral vanwege de toename van 3-MMC-problematiek. Cliënten met NPS-problematiek behoren tot de jongste groep in de verslavingszorg. Twee derde van de NPS-cliënten zijn nog niet eerder behandeld in de verslavingszorg. Dit aandeel nieuwkomers is hoog vergeleken met andere middelen. 

Hoeveel mensen worden behandeld in de verslavingszorg voor NPS-problematiek?

In 2023 werden 373 mensen behandeld in de verslavingszorg voor NPS-problematiek

In 2023 werden volgens het LADIS 373 mensen behandeld in de verslavingszorg voor NPS-problematiek ​[1]​. Dat is 1% van het totaal aantal mensen in behandeling in de verslavingszorg voor drugsproblematiek. Het gaat hierbij alleen om mensen bij wie de NPS-problematiek staat geregistreerd als de enige of de belangrijkste reden voor de behandeling. We noemen dit ook wel ‘primaire’ NPS-cliënten.

NPS vallen in de gegevens van het LADIS onder de restcategorie “overige middelen”. De registratie van de specifieke middelen in deze categorie wordt nog niet bij alle instellingen even goed uitgevoerd. Zo werden er voor 369 cliënten het primaire middel geregistreerd als “overige drugs”, mogelijk zaten hier ook cliënten met NPS-problematiek tussen. Daarnaast leveren niet alle verslavingszorg instellingen gegevens aan het LADIS, het genoemde aantal is dus een onderschatting van het totaal aantal cliënten in de verslavingszorg voor cocaïneproblematiek. Volgens een ruwe schatting beslaat het LADIS 70% van de cliënten in behandeling voor verslavingsproblematiek ​[2]​.

3-MMC meest voorkomende NPS in de verslavingszorg

3-MMC is het middel dat onder cliënten in de verslavingszorg voor NPS-problematiek het meeste voorkomt. In 2023 stonden in totaal 330 cliënten geregistreerd met een primaire stoornis in het gebruik van 3-MMC, dat is 89% van het totaal aantal cliënten in behandeling voor NPS-problematiek. Andere NPS die in 2023 voorkwamen waren 4-MMC (5%), ongespecificeerde arylcyclohexylaminen (ketamine-achtigen, 5%) en enkele gevallen van 2-MMC en Flakka.

Meer mannen dan vrouwen met NPS-problematiek

In 2023 was het grootste deel van de cliënten in behandeling in de verslavingszorg voor NPS-problematiek man (74%), een kwart was vrouw (26%).

Cliënten met NPS-problematiek zijn relatief jong

In 2023 was de gemiddelde leeftijd van de cliënten in behandeling voor NPS-problematiek 26 jaar. Dit is nog jonger dan bij cannabis (31 jaar) of ecstasy (28 jaar), en vergelijkbaar met ketamine (27 jaar). Veruit de meeste cliënten met primaire NPS-problematiek vielen in de leeftijdscategorie 19-24 jaar (39%).

Twee derde van de NPS-cliënten zijn nog niet eerder behandeld in de verslavingszorg

In 2023 was een derde van de primaire NPS-cliënten (31%) al eens eerder in behandeling in de verslavingszorg, twee derde (69%) was een nieuwkomer. Vergeleken met andere middelen is het aandeel nieuwkomers hoog onder NPS-cliënten. Voor alle andere middelen is het aandeel cliënten dat al eens eerder behandeld werd hoger dan het aandeel nieuwkomers.

Is het aantal mensen dat wordt behandeld in de verslavingszorg voor NPS-problematiek veranderd?

Het aantal NPS-cliënten nam sterk toe tussen 2022 en 2023, vooral vanwege 3-MMC-problematiek

Tussen 2018 en 2023 is het aantal cliënten in behandeling voor primaire NPS-problematiek hard gestegen, van 12 naar 373 cliënten. Deze stijging deed zich voornamelijk voor tussen 2022 en 2023, waarbij het aantal cliënten toe nam van 51 naar 373. In de loop van de jaren zijn er steeds meer instellingen bijgekomen die gegevens aanleveren aan het LADIS. Ook als we alleen kijken naar de instellingen die gedurende de gehele periode tussen 2018 en 2023 gegevens hebben aangeleverd (de constante instellingen), dan stijgt het aantal primaire NPS-cliënten tussen 2018 en 2023 van 12 naar 359. Tussen 2018 en 2023 is de bevolking van Nederland gegroeid. Om hier rekening mee te houden is ook gekeken naar het aantal cliënten per 100.000 inwoners. Per 100.000 inwoners van 15 jaar en ouder nam het aantal primaire NPS-cliënten toe tussen 2018 (0,08) en 2023 (2,5).

De stijging in het aantal NPS-cliënten is voornamelijk te wijten aan de toename van 3-MMC-problematiek. In 2018 waren er in de verslavingszorg nog geen cliënten in behandeling vanwege 3-MMC. Tussen 2022 en 2023 is dit aantal vertienvoudigd.

Mogelijk komt deze stijgende trend deels door een verbetering in het registreren van deze specifieke middelen bij de instellingen. Maar de stijging hangt ook samen met aanwijzingen uit andere onderzoeken voor een sterke toename in het gebruik van 3-MMC (uitgaansonderzoek, gezondheidsincidenten, marktgegevens).

Hoe behandelt de verslavingszorg mensen met NPS-problematiek?

De verslavingszorg is onderdeel van de gezondheidszorg. De verslavingszorg helpt mensen die een stoornis hebben in drugs-, alcohol-, of medicatiegebruik, of een gokstoornis of een andere gedragsverslaving. Er is nog weinig onderzoek gedaan naar de behandeling van stoornissen in het gebruik van NPS. Om de behandeling van NPS in de klinische praktijk te verbeteren, bijvoorbeeld bij acute intoxicatie en afhankelijkheid, werd in 2015 in het Verenigd Koninkrijk de leidraad NEPTUNE (Novel Psychoactive Treatment: UK Network) ontwikkelt. De leidraad is bedoeld voor behandelaars die werkzaam zijn in diverse zorginstellingen, zoals de verslavingszorg, spoedeisende hulp, seksuele gezondheidszorg, eerstelijnszorg en geestelijke gezondheidszorg (GGZ) ​[3]​. De klinische behandeling van NPS-problematiek, inclusief afhankelijkheid, ontwenning en acute toxiciteit, lijkt over het algemeen vergelijkbaar met die voor de andere stofgroepen van meer gevestigde (illegale) drugs,(met uitzondering van synthetische cannabinoïden ​[4]​.

Aanvullende informatie