17.3 Middelengebruik en overlast

Overlast is een subjectief begrip en kan uiteenlopende vormen aannemen, zoals het roken van cannabis in het openbaar (waarbij bijvoorbeeld de geur van cannabis door anderen als stank wordt ervaren), lawaai makende gebruikers, gebruik van drugs in portieken en daarmee gepaard gaande vervuiling, openbare dronkenschap of druk verkeer en foutparkeren bij coffeeshops. De overlast kan ook te maken hebben met drugsrunners en drugsdealers van wie de aanwezigheid als hinderlijk of onveilig wordt ervaren.

17.3.1 Ervaren en geregistreerde overlast van alcohol en drugs

Snel naar:

Ervaren overlast van alcohol en drugs

Alcohol- en drugsgerelateerde overlast wordt gemeten in de Veiligheidsmonitor (uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Justitie en Veiligheid en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)). De Veiligheidsmonitor is een bevolkingsenquête waarin aan een omvangrijke groep respondenten (ingezetenen van Nederland van 15 jaar en ouder die in een privéhuishouden leven) onder andere wordt gevraagd of zij in hun buurt overlast ervaren van drugsgebruik, drugshandel en/of dronken mensen op straat ​[1–3]​. De meest recente Veiligheidsmonitor rapporteert over het jaar 2023.

• Van overlast door ‘drugsgebruik of drugshandel’ en ‘dronken mensen op straat’ had respectievelijk 11% en 14% van de respondenten in 2023 wel eens last in de eigen buurt. Dit percentage is voor beide vormen van overlast lager dan in 2021, toen 19% wel eens overlast had door ‘drugsgebruik of drugshandel’ en 22% door ‘dronken mensen op straat’ ​[1–3]​.
• In 2023 had 3% van de respondenten veel overlast van ‘drugsgebruik of drugshandel’ en ervoer eveneens 3% veel overlast van dronken mensen op straat. Deze percentages zijn vergelijkbaar met de periode 2014-2021 ​[1–3]​.

Tabel 17.3.1 Percentage van de bevolking van 15 jaar en ouder dat ‘wel eens’ of ‘veel’ alcohol- of drugsgerelateerde overlast in de eigen buurt ervaart, 2014-2023^I, in %

Geregistreerde overlastincidenten door alcohol en drugs

De politie registreert incidenten die te maken hebben met overlast door alcohol en drugs in het registratiesysteem Basisvoorziening Handhaving (BVH; onder de maatschappelijke klasse E38). Het betreft registraties van gemelde overlastincidenten waarop inzet is gepleegd en eigen waarnemingen van overlastincidenten door de politie. Het betreft iedere vorm van overlast gerelateerd aan zowel soft- als harddrugs, waarbij overlast gedefinieerd is als ‘een situatie, waarin er hinder wordt ondervonden van een toestand, persoon, object of iets dergelijks’ ​[4]​.

• In 2023 werden bij de politie 59.430 overlastincidenten door alcohol en drugs geregistreerd. Dit is een stijging ten opzichte van 2022. Toen ging het om 56.028 overlastincidenten. Met uitzondering van een daling in het aantal overlastincidenten tussen 2020 en 2021 vertonen de cijfers een stijgende trend vanaf 2013 ​[5]​.
• Experts wezen er tijdens de duidingssessie van 2022 op dat de ontwikkeling van het aantal geregistreerde alcohol- en drugsgerelateerde incidenten mogelijk afhankelijk is van de (beperkte) capaciteit bij de politie op dit terrein. Een mogelijke verklaring voor het continueren van het hoge niveau van alcohol- en drugsgerelateerde overlastincidenten in 2021 (ten opzichte van 2020) is volgens de experts in de duidingssessie van 2022 dat drugsgerelateerde overlast mogelijk niet zozeer gerelateerd is aan uitgaansdrugs of aan personen die uitsluitend middelen gebruiken in uitgaansgelegenheden. De overlast is mogelijk vooral gerelateerd aan personen die (ook) drugs gebruiken buiten uitgaansgelegenheden. De tijdelijke sluiting van de horeca in 2021 zal volgens de experts op dergelijke overlastincidenten geen of beperkte invloed hebben gehad ​[6]​. In de duidingssessie van 2021 werd in dit verband opgemerkt dat dat de relatief sterke stijging van geregistreerde overlastincidenten in 2020 mogelijk verband houdt met de beperkingen in de toegang tot zorg tijdens de coronapandemie ​[7]​. Daardoor is een deel van de ex-gebruikers mogelijk teruggevallen in het gebruik van alcohol en drugs. Dat zou de overlast door alcohol en drugs vergroot kunnen hebben ​[7]​.
• Tijdens de duidingssessie in 2021 wezen experts op de mogelijke invloed van de Wet middelenonderzoek bij geweldplegers (WMG) op de stijgende trend van de afgelopen jaren. Deze wet is in 2017 in werking getreden en heeft opsporingsinstanties meer mogelijkheden geboden om drugsgebruik bij geweld te signaleren en vast te stellen. Hierdoor is het denkbaar dat de gesignaleerde stijging vanaf 2017 vooral een registratie-effect betreft ​[7]​.

Tabel 17.3.2 Totaal aantal geregistreerde incidenten van overlast door alcohol en drugs, 2014-2023

• Het aantal geregistreerde overlastincidenten door alcohol en drugs in heel Nederland lag in 2023 op 33 per 10.000 inwoners, terwijl dit aantal 32 incidenten per 10.000 inwoners in 2022 betrof. In 2014 waren het 15 alcohol- en drugsgerelateerde overlastincidenten per 10.000 inwoners.
• In de periode 2013-2022 was in bijna alle provincies sprake van een toename van het aantal overlastincidenten door alcohol en drugs per 10.000 inwoners. Over deze periode nam het aantal geregistreerde overlastincidenten door alcohol en drugs per 10.000 inwoners relatief het sterkste toe in de provincies Flevoland, Zuid-Holland en Drenthe. Alleen in de provincie Limburg was er in de periode 2013-2022 sprake van een daling.
• De stijging was tussen 2022 en 2023 het grootst in de provincies Groningen, Zuid-Holland en Zeeland. Alleen in de provincies Utrecht en Drenthe daalde het aantal geregistreerde alcohol- en drugsgerelateerde overlastincidenten in 2023.

Figuur 17.3.1 Geregistreerde overlastincidenten door alcohol en drugs, per provincie, 2014-2023, in aantallen (per 10.000 inwoners)

Aanvullende informatie