3.3.6 Kwetsbare groepen jongeren en jongvolwassenen

In het kort: Cannabis wordt relatief veel gebruikt in bepaalde groepen kwetsbare jongeren. In tegenstelling tot uitgaanders gebruiken kwetsbare jongeren cannabis vaker om met problemen of stress om te gaan (‘coping’ motieven).

Snel naar:

Scholieren van het praktijkonderwijs, cluster 4 en cluster 3

In 2019 is in een landelijk onderzoek (EXPLORE) het middelengebruik gemeten onder jongeren van het praktijkonderwijs (PrO), het cluster 4 van het speciaal voortgezet onderwijs (REC-4, leerlingen met psychische stoornissen en/of gedragsproblemen), en jongeren van het cluster 3 (REC-3, leerlingen met een licht verstandelijke beperking) ​[1]​.

• Van de scholieren in cluster 4 heeft één op de vijf ooit cannabis gebruikt en één op de tien in de afgelopen maand. Dit is voor beide prevalentiematen tweemaal hoger dan in het VMBO-b en bijna drie keer zo hoog als in het praktijkonderwijs.
• In cluster 4 hebben meer meisjes dan jongens cannabis gebruikt. In het praktijkonderwijs en het VMBO-b is het andersom: meer jongens dan meisjes gebruiken cannabis.
• Cluster 4-leerlingen roken gemiddeld de meeste joints per keer (2,7 joints), gevolgd door leerlingen van het VMBO-b (2,1 joints) en praktijkonderwijs (1,7 joints).
• Ruim de helft van de cannabisgebruikers in het praktijkonderwijs en cluster 4 gebruikt wel eens wiet of hasj tijdens schooltijd of werk. Dit is vergelijkbaar met het VMBO-b.
• Het percentage leerlingen dat ooit cannabis heeft gebruik is in de periode 2008-2019 sterk gedaald. Dit geldt voor zowel het praktijkonderwijs als cluster 4. In cluster 4 is het laatste-maand-gebruik eveneens sterk gedaald. In het praktijkonderwijs was sprake van een lichte, niet significante daling, maar de percentages liggen daar veel lager dan in cluster 4.
• In het VMBO-b is tussen 2008 en 2019 eveneens sprake van een daling van het gebruik ooit in het leven. De maandprevalentie daalde in het VMBO-b licht, maar niet significant.
• Een op de tien cluster 3-scholieren (8%) heeft ooit cannabis gebruikt en 5% heeft dat vaker dan één keer gedaan. In cluster 3 hebben minder leerlingen ervaring met cannabis dan in cluster 4 en VMBO-b, maar er is weinig verschil met het praktijkonderwijs. Het aantal cannabisgebruikers in de laatste maand is zeer laag en daarom niet vermeld.

Jongeren in de Justitiële Jeugdinrichtingen

In het landelijk EXPLORE onderzoek zijn gegevens verzameld over het gebruik van cannabis onder jongens die verblijven in de Justitiële Jeugdinrichtingen ​[5]​. De vragenlijst is in vier JJI afgenomen bij in totaal 110 jongens. Om de cijfers in perspectief te plaatsen is een vergelijking gemaakt met het gebruik onder studenten van het mbo/hbo ​[8]​. Deze vergelijking moet voorzichtig worden geïnterpreteerd omdat de onderzoeken niet op dezelfde manier zijn uitgevoerd en de studenten gemiddelde iets jonger zijn (17,2 versus 18,2 jaar).

• Bijna negen op de tien jongeren (85%) hebben ooit cannabis gebruikt en bijna de helft (47%) deed dit in de afgelopen maand.
• Van de jongeren die in de afgelopen maand cannabis hebben gebruikt (n = 52) heeft twee derde dit vier keer of vaker gedaan (67%). De rest van de jongeren deed dit twee of drie keer (19%) of één keer (14%).
• Bijna alle jongeren die in de afgelopen maand cannabis hebben gebruikt, deden dit in de inrichting (90%).
• Gemiddeld rookten de laatste maand gebruikers 5,5 joints per keer.
• Alle jongeren die in de afgelopen maand cannabis hebben gebruikt, deden dit al voordat ze in de inrichting werden geplaatst.
• Twee derde van deze jongeren (67%) gebruikt minder cannabis dan voordat ze in de inrichting werden geplaatst. Eén op de vijf (19%) geeft aan dat ze sinds de plaatsing meer cannabis zijn gaan gebruiken.
• Gevraagd naar de motieven voor gebruik noemen de laatste maand gebruikers vooral ‘omdat het gevoel lekker is’ (87%), ‘om minder stress te hebben’ (77%) en ‘tegen de verveling’ (77%).
• Van de jongeren die in de laatste maand cannabis hebben gebruikt, vindt bijna de helft (48%) dat zij dit (soms) te veel doen.
• Het gebruik van cannabis is onder jongeren in de JJI duidelijk hoger dan onder studenten van het MBO/HBO (ooit 85% vs. 30% en afgelopen maand 47% vs. 13%) ​[8]​.

Jongeren in de (residentiële) jeugdzorg

In het landelijk EXPLORE onderzoek zijn in 2020 ook gegevens over cannabisgebruik onder jongeren (12-17 jaar) in de residentiële jeugdzorg (RJZ) verzameld ​[3]​. In 2008 is voor het laatst landelijk onderzoek gedaan naar middelengebruik onder deze doelgroep ​[4]​.

• Het gebruik van cannabis verschilt in 2020 niet van 2008. Net als in 2008 ligt het gebruik van cannabis in 2020 onder jongeren in de RJZ veel hoger dan onder leeftijdgenoten in het regulier onderwijs.
• Ruim zes op de tien jongeren (62%) heeft ooit cannabis gebruikt en bijna vier op de tien (39%) heeft de afgelopen maand cannabis gebruikt. Jongens en meisjes verschillen hierin niet.
• Het gebruik ligt ook op jonge leeftijd hoog: ruim de helft (52%) van de 12- t/m 15-jarigen heeft ooit cannabis gebruikt en bijna een derde (31%) heeft dit de afgelopen maand nog gedaan. De jongeren die in de afgelopen maand cannabis hebben gebruikt, roken gemiddeld 3,5 joint per keer.
• Van de jongeren die in de afgelopen maand cannabis hebben gebruikt, antwoordt iets meer dan de helft (54%) dat zij dit in de afgelopen maand wel eens onder schooltijd hebben gedaan (tussenuren of pauze).
• Gevraagd naar motieven voor gebruik valt op dat voor cannabis ‘tegen de stress’ (79%) en ‘om rustiger te worden’ (89%) relatief vaak wordt genoemd.

Daarnaast zijn er vanuit de Antenne-monitor uit 2019 specifiek gegevens beschikbaar over cannabisgebruik onder jongeren in de (brede) jeugdzorg in Amsterdam en de Gooi en Vechtstreek. De ondervraagde jongeren waren merendeels 16-19 jaar oud (87%), de rest was 15 of tussen de 20 en 28 jaar ​[6]​. Vanwege de kleine steekproeven moeten bevindingen voorzichtig worden geïnterpreteerd (118 jongeren in Amsterdam en 23 jongeren in de Gooi en Vechtstreek).

• In 2019 heeft 41,5% van de jongeren in de jeugdzorg in Amsterdam in de laatste maand cannabis gebruikt en een vijfde (17,8%) deed dit dagelijks. Deze percentages liggen met respectievelijk 26,1% en 0,0% lager onder de jongeren in de jeugdzorg in de Gooi en Vechtstreek.
• Het cannabisgebruik van jeugdzorgcliënten in Amsterdam bleef op hetzelfde niveau als dertien jaar geleden (45,0% in 2006).
• Van de laatste-maand-gebruikers gebruikte 30,6% cannabis op 1 dag per week of meer, er werd gemiddeld 4,1 joints per dag gerookt. In de Gooi en Vechtstreek gebruikten jongeren in de jeugdzorg vaker cannabis (83,3% op 1 dag per week of meer) maar ze rookten minder per dag (3,3 joints).
• Twee derde (67,3%) van de jongeren in de jeugdzorg in Amsterdam vertoont riskant blowgedrag, en de helft van de jongeren in de Gooi en Vechtstreek (50,0%). Volgens de Antenne-monitor is een riskante blower iemand die dagelijks blowt, of meer dan 2 dagen per week meer dan één joint per dag.
• De meeste jongeren in de jeugdzorg gebruiken cannabis (weleens) in een joint met tabak (91,8% en 83,3% in respectievelijk Amsterdam en de Gooi en Vechtstreek). Andere gebruikswijzen komen minder vaak voor.
• In tegenstelling tot alcohol zijn bij hasj en wiet sociale redenen niet de belangrijkste redenen om te gebruiken. Blowen wordt vaker gedaan voor de opwinding (om je lekker te voelen) (47%) en voor coping (37%). Coping wordt in verband gebracht met problematisch cannabisgebruik ​[6]​.
• Riskant blowgedrag omvat blowen onder school- of werktijd. Blowen onder school of werktijd is eerder regel dan uitzondering bij de huidige blowers; meer dan de helft (55%) deed dit het afgelopen jaar ​[6]​.

Kwetsbare jongeren in de regio

De Antenne-monitor Nederland onderzoekt het middelengebruik op kwalitatieve en indirecte wijze onder groepen kwetsbare jongeren in diverse regio’s van Nederland ​[7]​. Deze monitor probeert zicht te krijgen op groepen jongeren waarin sprake is van problematisch drugsgebruik, meervoudige problematiek in de directe, institutionele of sociale omgeving, of het veroorzaken van overlast.

• In elk van de 35 groepen werd volgens waarnemingen van de professionals cannabis gebruikt; in twee derde van de groepen gebruikte een grote meerderheid tot iedereen.
• Het cannabisgebruik is volgens de professionals in het afgelopen jaar in twee derde van de groepen toegenomen (22 van de 35), in 9 groepen stabiel gebleven en in 3 groepen afgenomen. De professionals signaleren dat de coronacrisis tot een toename van gebruik heeft geleid.
• De professionals zien dat er vaak al op jonge leeftijd geblowd wordt.
• Het is makkelijk om aan cannabis te komen, ook voor jongeren onder de 18 jaar (bijv. illegale wiettaxi, straatdealers, of de oudere jongeren nemen cannabis mee voor de minderjarigen).
• In het illegale circuit liggen de prijzen vaak lager dan in de coffeeshops.
• Professionals noemen verschillende motieven waarom jongeren blowen: voor ontspanning of sociaal zijn, maar ook om te ontsnappen aan de stress van alledag.

Tabel 3.3.8     Ooit- , laatste-jaar en laatste-maand-gebruik van cannabis in kwetsbare groepen jongeren

Aanvullende informatie