11.6.1 Verslavingszorg

In het kort: In 2023 werden er meer dan 29.000 mensen behandeld in de verslavingszorg voor primaire alcoholproblematiek. Dat is bijna de helft van het totaal aantal mensen in behandeling in de verslavingszorg. Vergeleken met personen in behandeling voor verslavingsproblematiek voor andere middelen, zijn alcoholcliënten relatief oud, met een gemiddelde leeftijd van 46 jaar. Driekwart van de alcoholcliënten zijn al eens eerder behandeld in de verslavingszorg. Alcohol is de meest voorkomende secundaire problematiek bij cliënten die in behandeling zijn voor een ander middel. De toename in het aantal cliënten met primaire alcoholproblematiek is in de periode 2018-2023 kan verklaard worden door een toename in het aantal deelnemende instellingen en de bevolkingsgroei.  

Hoeveel mensen worden behandeld in de verslavingszorg voor alcoholproblematiek?

In 2023 werden meer dan 29.000 mensen behandeld in de verslavingszorg voor primaire alcoholproblematiek

In 2023 werden volgens het LADIS 29.257 mensen behandeld in de verslavingszorg voor alcoholproblematiek ​[1]​. Dat is 45% van het totaal aantal mensen in behandeling in de verslavingszorg (inclusief gedragsverslavingen). Hiermee is alcohol de meest voorkomende problematiek binnen de verslavingszorg. Het gaat hierbij alleen om mensen bij wie de alcoholproblematiek staat geregistreerd als de enige of de belangrijkste reden voor de behandeling. We noemen dit ook wel ‘primaire’ alcoholcliënten.

Niet alle verslavingszorg instellingen leveren gegevens aan het LADIS, het genoemde aantal is dus een onderschatting van het totaal aantal cliënten in de verslavingszorg voor alcoholproblematiek. Volgens een ruwe schatting beslaat het LADIS 70% van de cliënten in behandeling voor verslavingsproblematiek ​[2]​.

Bijna één op de drie primaire alcoholcliënten is vrouw

In 2023 was iets minder dan één op de drie cliënten met primaire alcoholproblematiek vrouw (30%), het merendeel was man (70%). In de algemene bevolking gebruiken mannen ook vaker overmatig alcohol dan vrouwen (zie: Gebruik: Volwassenen).

Cliënten met primaire alcoholproblematiek zijn relatief oud

In 2023 was de gemiddelde leeftijd van de primaire alcoholcliënten 46 jaar. Hiermee zijn de alcoholcliënten relatief oud, alleen onder de cliënten met opioïdenproblematiek is de gemiddelde leeftijd hoger. Het grootste aantal alcoholcliënten viel in de leeftijdsgroep 50 t/m 54 jaar. Bijna één derde (30%)  van de cliënten met primaire alcoholproblematiek was boven de 55 jaar oud.

Driekwart van de alcoholcliënten zijn al eens eerder behandeld in de verslavingszorg

Driekwart van de cliënten met primaire alcoholproblematiek zijn al eens eerder behandeld in de verslavingszorg (74%).  Voor een kwart van de alcoholcliënten (26%) ging het in 2023 om een eerste aanmelding in de verslavingszorg.

Minder dan de helft van de alcoholcliënten heeft ook nog andere middelenproblematiek

In 2023 had 44% van de primaire alcoholcliënten ook nog andere verslavingsproblematiek. We noemen dit ook wel secundaire problematiek. Onder primaire alcoholcliënten zijn “overige middelen” de meest voorkomende secundaire problematiek (19% van het totaal aantal primaire alcoholcliënten), gevolgd door cocaïne (9%) en cannabis (8%). Vermoedelijk bestond een groot deel van de problematiek met “overige middelen” uit nicotine.

Mogelijk hebben de alcoholcliënten in de verslavingszorg ook nog andere psychische problemen dan verslaving. Het LADIS verzamelt hier echter niet systematisch gegevens over.

Alcohol is de meest voorkomende secundaire problematiek

Alcohol kan ook voorkomen als secundaire problematiek bij cliënten die voor andere verslavingsproblematiek in behandeling zijn. In totaal ging het in 2023 om 8.136 secundaire alcoholcliënten. Alcohol komt daarmee het meest voor als secundaire problematiek. Voor cliënten met alcohol als secundaire problematiek was het meest voorkomende primaire middel cocaïne (33%) gevolgd door cannabis (28%).

Is het aantal mensen dat wordt behandeld in de verslavingszorg voor alcoholproblematiek veranderd?

Toename cliënten met primaire alcoholproblematiek verklaard door toename in deelnemende instellingen en bevolkingsgroei

Tussen 2018 en 2023 is het aantal cliënten in behandeling voor primaire alcoholproblematiek gestegen, van 26.415 naar 29.257 cliënten. Deze stijging is deels te verklaren door het toegenomen aantal instellingen dat gegevens aanlevert. In de loop van de jaren zijn er steeds meer instellingen bijgekomen die gegevens aanleveren aan het LADIS. Als we alleen kijken naar de instellingen die gedurende de gehele periode tussen 2018 en 2023 gegevens hebben aangeleverd (de constante instellingen), dan is er echter nog steeds sprake van een lichte stijging in het aantal cliënten met alcoholproblematiek, van 26.415 tot 27.590.

Tussen 2018 en 2023 is de bevolking van Nederland gegroeid. Om hier rekening mee te houden is ook gekeken naar het aantal cliënten per 100.000 inwoners. Het aantal primaire alcoholcliënten per 100.000 inwoners van 15 jaar en ouder bleef gelijk tussen 2018 (183) en 2023 (183). Voor deze berekeningen zijn de gegevens van de constante instellingen meegenomen. 

Het aandeel alcoholcliënten in de verslavingszorg is in de periode 2018-2023 stabiel

Het aandeel cliënten met primaire alcoholproblematiek onder alle cliënten in de verslavingszorg bleef ongeveer gelijk in de periode 2018-2023. Het percentage lag in deze jaren steeds tussen de 44% en 45%.  Voor deze berekeningen zijn de gegevens van alle deelnemende instellingen meegenomen. 

Het aantal secundaire alcoholcliënten nam in de periode 2018-2023 toe

Het aantal cliënten bij wie alcoholproblematiek speelde als secundaire problematiek is in de periode 2018-2023 toegenomen, van 5.698 naar 8.136 cliënten. Ook wanneer er alleen gekeken wordt naar het constante aantal instellingen, steeg het aantal cliënten met secundaire alcoholproblematiek, van 5.697 naar 6.887 cliënten.

Geen duidelijke verschillen in sekse of leeftijd in de periode 2018-2023

Het aandeel mannen onder cliënten met primaire alcoholproblematiek bleef ongeveer gelijk tussen 2018 en 2023 en lag steeds tussen de 71% en 70%.

De gemiddelde leeftijd en verdeling van leeftijdsgroepen in de periode 2018-2023 onder cliënten met primaire alcoholproblematiek bleef ook grotendeels gelijk (46 of 47 jaar).

Hoe behandelt de verslavingszorg mensen met alcoholproblematiek?

De verslavingszorg is onderdeel van de gezondheidszorg. De verslavingszorg helpt mensen die een stoornis hebben in drugs-, alcohol-, of medicatiegebruik, of een gokstoornis of een andere gedragsverslaving. De behandeling van stoornissen in het gebruik van alcohol is gebaseerd op de “Multidisciplinaire richtlijn stoornissen in het gebruik van alcohol” ​[3]​.

De richtlijn stoornissen in het gebruik van alcohol adviseert bij alle volwassen patiënten een medicamenteuze behandeling aan te bieden, in combinatie met een evidence-based psychologische behandeling en/of gestructureerde medische begeleiding ​[3]​. De keuze voor het type medicatie is afhankelijk van het gekozen behandeldoel (abstinentie of gecontroleerd alcoholgebruik). Bij jongeren adviseert de richtlijn vooral een psychologische behandeling aan te bieden, en terughoudend te zijn met medicatie.

De psychologische behandeling voor stoornissen in het gebruik van alcohol kan als eerste keuze bestaan uit motiverende gespreksvoering (MGV), cognitieve gedragstherapie (CGT) of de ambulante twaalf stappen behandeling. Bij onvoldoende effect wordt geadviseerd om een van methodiek te veranderen, de behandeling te intensiveren, of gebruik te maken van de community reinforcement approach (CRA) of een klinische Minnesota behandeling, afhankelijk van de indicatie.

Aanvullende informatie