17.0 Laatste feiten en trends

Middelengebruik en strafbaar gedrag

• Het aantal verdachten dat met de gevarenclassificatie ‘alcoholist’ in het politieregistratiesysteem Basisvoorziening Handhaving (BVH) staat, steeg enigszins in 2023 (753 personen) ten opzichte van 2022 (740 personen). De groep verdachten met de gevarenclassificatie ‘harddrugsgebruiker’ is in 2023 (3.801 personen) iets afgenomen ten opzichte van 2021 (3.970 personen) (§ 17.2).
• Verdachten die in 2023 bij de politie werden geregistreerd met de gevarenclassificatie ‘alcoholgebruiker’, ‘harddrugsgebruiker’ of ‘alcohol- en drugsgebruiker’ pleegden net als in 2022 voornamelijk vermogensdelicten. Ook geweldsdelicten (tegen personen), verkeersdelicten en Opiumwetdelicten kwamen bij deze verdachten regelmatig voor (§ 17.2).
• Het aandeel vermogensdelicten bleef onder verdachten met de gevarenclassificatie ‘alcoholist’, ‘harddrugsgebruiker’ en ‘alcohol- en drugsgebruiker’ stabiel in 2023. Ook het aandeel geweldsdelicten bleef in 2023 stabiel bij verdachten met de gevarenclassificatie ‘alcoholist’, ‘harddrugsgebruiker’ en ‘alcohol- en drugsgebruiker’ (§ 17.2).
• Tussen de invoering van de Wet middelenonderzoek bij geweldplegers per 1 juli 2017 en 2023 is het aantal middelenonderzoeken in geweldszaken toegenomen: van 125 in 2017 tot 632 in 2023. In de periode 2019-2023 bestond de meerderheid van de onderzoeken uit tests naar drugsgebruik of een combinatie van alcohol en drugs. Het aandeel gecombineerde alcohol- en drugstests is in die periode toegenomen van 49% in 2019 tot 58% in 2023. Het aandeel drugsonderzoeken is over het algemeen afgenomen van 46% in 2019 tot 39% in 2023. Het aandeel drugsonderzoeken was in 2023 vergelijkbaar met 2022 (§ 17.2).
• De politie maakte in 2021 ruim 13.000 keer een proces-verbaal op vanwege rijden onder invloed van drugs. In 2020 ging het om bijna 12.000 processen-verbaal. Daarmee zette de stijgende trend van de afgelopen jaren zich in 2021 door (§ 17.2).
• Met uitzondering van een daling in 2019 en 2020 steeg het aantal verdachten dat de politie registreerde voor rijden onder invloed (zoals beschreven in artikel 8 Wegenverkeerswet) in de periode 2017-2023. In 2023 ging het om 39.595 verdachten (§ 17.2).
• In 2020 werd de stijgende trend van het aantal door de rechter afgedane zaken voor rijden onder invloed doorbroken: in 2019 ging het om bijna 11.000 zaken en in 2020 om ongeveer 8.700 zaken. Uit de duidingssessies in 2021 blijkt dat deze trendbreuk mogelijk samenhangt met de coronamaatregelen zoals de avondklok en de sluiting van horecagelegenheden. De verdachten werden in 2020, net als in 2019, in bijna alle zaken (98%) schuldig bevonden (§ 17.2).
• Het aantal (gecombineerde alcohol- en) drugsonderzoeken vanwege een verdenking van rijden onder invloed is fors toegenomen tussen 2015 en 2023. Het aantal drugsonderzoeken steeg van 1.246 in 2015 naar 16.945 in 2023 (§ 17.2).
• In 2023 steeg het aantal opgelegde maatregelen door het Centraal Bureau voor de uitgifte van Rijvaardigheidsbewijzen (CBR) rondom alcohol en verkeer ten opzichte van 2022. In 2021 en 2020 was een daling te zien van het aantal opgelegde maatregelen door het CBR. In de duidingssessie van 2021 wezen experts erop dat de daling in 2020 mogelijk samenhing met de coronamaatregelen (§ 17.2).
• Het CBR startte 3.982 keer een onderzoek naar de rijgeschiktheid van personen wegens mogelijk problematisch alcoholgebruik in 2023. In 2022 ging het nog om 4.370 rijgeschiktheidsonderzoeken (§ 17.2).
• In 2023 besloot het CBR 3.113 keer om een onderzoek te starten naar de rijgeschiktheid van personen wegens mogelijk problematisch drugsgebruik. Dit is veel minder vaak dan in 2022, toen het om 5.139 onderzoeken ging (§ 17.2).
• Het aantal onderzoeken wegens mogelijk problematisch alcohol- én drugsgebruik daalde flink in 2023 ten opzichte van 2022: van 130 in 2022 naar 61 in 2023 (§ 17.2).

Middelengebruik en overlast

• Na een daling tussen 2020 en 2021 steeg het aantal door de politie geregistreerde overlastincidenten door alcohol en/of drugs van 56.028 in 2022 naar 59.430 in 2023. Daarmee passen de cijfers binnen de stijgende trend vanaf 2012. Mogelijk was de inwerkingtreding van de Wet middelenonderzoek bij geweldplegers (per 1 juli 2017) van invloed op de stijgende trend van de afgelopen jaren: opsporingsinstanties hebben meer mogelijkheden gekregen om drugsgebruik bij geweldsincidenten te signaleren (§ 17.3).
• In 2023 steeg het aantal door de politie geregistreerde overlastincidenten door alcohol en/of drugs per 10.000 inwoners: van 32 in 2022 naar 33 in 2023. Het aantal geregistreerde overlastincidenten door alcohol en/of drugs (per 10.000 inwoners) steeg in 2023 in alle provincies, Utrecht en Drenthe. De stijging was het sterkst in de provincies Groningen, Zuid-Holland en Zeeland (§ 17.3).

Middelengebruik justitiabelen

• Zowel in 2022 als in 2021 had ongeveer de helft van de volwassen justitiabelen een probleem met alcohol en/of drugs. In 2022 ontving 36% van de gedetineerdenpopulatie forensische zorg voor verslavingsproblematiek. In 2021 betrof dit ongeveer 30% (§ 17.4).
• In 2022 en 2021 is bij circa 6% van de urinecontroles in gevangenissen drugsgebruik geconstateerd. In absolute zin is het aantal positieve testen in 2022 (37.032) gestegen in vergelijking met 2021 (30.207). Deze urinecontroles worden steekproefsgewijs uitgevoerd, als er aanwijzingen zijn voor drugsgebruik of als bij gedetineerden eerder drugsgebruik is geconstateerd (§ 17.4).
• De reclassering bracht in 2023 (40.959) meer adviezen uit dan in 2022 (38.326). Het aantal uitgevoerde werkstraffen was in 2023 (28.989) vergelijkbaar met 2022 (28.202) (§ 17.4).
• In 2023 stonden 27.437 cliënten onder reclasseringstoezicht, waarvan ongeveer 10% vanwege een drugsgerelateerd delict. Het aantal cliënten onder toezicht in 2023 was vergelijkbaar met 2022, net als het aandeel toezichten vanwege een drugsgerelateerd delict (10%) (§ 17.4).
• Het aantal justitiabelen met de verblijfstitel ‘Inrichting stelselmatige daders’ (ISD) is in 2022 (525) sterk afgenomen in vergelijking met 2021 (636). Het percentage justitiabelen dat buiten de penitentiaire inrichting zorg ontving is licht afgenomen in 2022 (tot 33%) ten opzichte van de periode 2017-2021 (waarin het percentage schommelde rond 38%) (§ 17.4).

Aanvullende informatie