12.1 Over tabak en andere nicotineproducten

Wat is tabak en nicotine en hoe wordt het gebruikt?

Tabak wordt gemaakt uit de gedroogde bladeren van de tabaksplant (Nicotiana tabacum). Tabak kan worden gerookt, gesnoven of gepruimd. Tabak wordt voornamelijk gebruikt vanwege de effecten van de nicotine die vrijkomt. Tabak wordt in Nederland vooral gerookt in een sigaret. Andere manieren om te roken zijn in de vorm van een sigaar, pijp, of waterpijp. Naast het gebruik van tabak kan nicotine ook worden vrijgemaakt door het gebruik van een e-sigaret, nicotinezakjes of door het verhitten van tabak.

De e-sigaret is een elektronisch apparaat waarin een vloeistof kan worden verdampt. De e-sigaret bestaat uit een batterij, een verwarmingselement en een cartridge met e-vloeistof. De e-vloeistof bestaat uit dragerstoffen waarin smaakstoffen en (meestal) nicotine zijn opgelost. Door de e-vloeistof te verhitten ontstaat damp die de gebruiker kan inhaleren. Lees hier meer over de kenmerken van de e-sigaret.

Nicotinezakjes zijn kleine zakjes waarin een poeder met nicotine en een toegevoegde smaak zit. Nicotinezakjes bevatten geen tabak. Nicotinezakjes worden tussen wang of lip en tandvlees geplaatst en geven zo nicotine af. Nicotinezakjes worden vaak ten onrechte ‘snus’ genoemd. Echte Zweedse snus bevat echter tabak, terwijl in nicotinezakjes géén tabak zit. De verkoop van zowel snus als nicotinezakjes is verboden in Nederland.  Je mag het ook niet gebruiken op plekken waar roken verboden is. Lees hier meer over nicotinezakjes en snus.

Bij verhitte tabak wordt een tabaksstick of losse tabak in een apparaat verhit tot maximaal 350 graden Celsius. De tabak wordt daardoor niet verbrand zoals bij tabakssigaretten. Het doel van het verhitten van tabak is om nicotine af te geven aan de longen van de gebruiker. De industrie stelt dat het gebruik van verhitte tabak minder ongezond zou zijn. Daar is geen bewijs voor. Lees hier meer over verhitte tabak.

Wat zijn de effecten van tabak en nicotine?

Consumenten ervaren tabak als stimulerend (verbetering concentratievermogen) en rustgevend. Nicotine, het belangrijkste psychoactieve bestanddeel van tabak, is een verslavende stof ​[1–3]​. Het gebruik van alle tabaks- en nicotineproducten kent gezondheidsrisico’s. Deze hangen af van de manier waarop je tabak gebruikt (roken, dampen, kauwen) en van de stoffen die vrijkomen. Naast de tabak worden ook veel stoffen toegevoegd aan tabaks- en nicotineproducten die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid. In Nederland doet het RIVM hier onderzoek naar: Tabaks- en nicotineproducten | RIVM.

Gebruik van tabak leidt vrij snel tot lichamelijke en geestelijke afhankelijkheid van nicotine. De tijd tussen het inhaleren van nicotine en het bereiken van de hersenen is circa zeven tot tien seconden. Deze korte tijd tussen opname, verspreiding en het aangrijpen op de receptoren in de hersenen is een belangrijke oorzaak van de zeer verslavende werking van nicotine.

Schadelijke effecten van roken

Bij het inhaleren van tabaksrook uit een sigaret, sigaar of (water)pijp komen naast nicotine ook veel andere stoffen vrij, zoals teer en koolmonoxide en veel andere producten die schadelijk zijn voor de gezondheid, met name verbrandingsproducten. Bij het gebruik van de waterpijp komen schadelijke stoffen vrij die door zowel de rookwaar als de verhittingsbron (kooltjes) worden geproduceerd. Het roken van tabak heeft gezondheidsrisico’s voor zowel voor de roker als de meeroker. Lees hierover meer op de websites van het RIVM en het Trimbos-instituut.

Schadelijke effecten van de e-sigaret

Een belangrijk verschil tussen de e-sigaret en de gewone sigaret is dat er bij de e-sigaret geen verbranding plaatsvindt. De samenstelling van de damp in e-sigaretten is anders dan die van tabaksrook. Ook de damp van e-sigaretten brengt ernstige gezondheidsrisico’s met zich mee. De damp bevat een aantal ingrediënten en chemische onzuiverheden in hoeveelheden die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid, zoals propyleenglycol en glycerol ​[4,5]​. De e-sigaret blijkt daarmee schadelijker te zijn dan aanvankelijk werd gedacht ​[6]​. De meeste e-sigaretten bevatten nicotine waardoor het gebruik van e-sigaretten kan leiden tot een nicotineverslaving. Smaakjes kunnen e-sigaretten bijzonder aantrekkelijk maken voor jongeren. Sinds 2024 is het daarom verboden om e-sigaretten met smaakjes te verkopen. E-sigaretten worden ook wel ‘vapes’ genoemd. Deze term is door de industrie geïntroduceerd om deze producten minder schadelijk te doen lijken. Wij gebruiken in de Nationale Drug Monitor de term ‘e-sigaret’. Lees hier meer over de e-sigaret.

Schadelijke effecten van nicotinezakjes

Gebruikers van nicotinezakjes kunnen klachten krijgen die meestal het gevolg zijn van de nicotine. Voorbeelden zijn irritatie in keel en mond, buikklachten en misselijkheid. Ook hartkloppingen, een onregelmatige hartslag, verhoging van de bloeddruk treden regelmatig op ​[7]​.  Sommige nicotinezakjes bevatten veel nicotine, dat wil zeggen meer dan een tabakssigaret. Dit is extra risicovol omdat nicotine bij hoge doseringen schadelijk is voor het zenuwstelsel. Dat is vooral bij jongeren van belang, omdat het een nadelig effect kan hebben op de ontwikkeling van het jonge brein ​[8]​. Naast lichamelijke gevolgen kan het gebruik van nicotinezakjes zorgen voor een nicotineverslaving. Lees hier meer over nicotinezakjes.

Schadelijke effecten van verhitte tabak

Het gebruik van verhitte tabak is schadelijk voor de gezondheid. Bij het verhitten van de tabak komen, net als bij het roken van tabak, kankerverwekkende en andere schadelijke stuffen vrij. Bij langdurig gebruik kunnen er luchtwegaandoeningen ontstaan. Doordat er bij het gebruik van verhitte tabak nicotine vrijkomt kan het gebruik ook leiden tot een nicotineverslaving. Lees hier meer over verhitte tabak.

Aanvullende informatie